Gevoelens en gedachten na verlies (2)
Vele mensen maken in hun leven een verlies mee. Of beter gezegd… vroeg of laat krijgt iedereen daarmee te maken. In de vorige edities schreef ik al over het woord verliesvoelen (als alternatief voor het woord rouw), het verlies-pakket (dat wat je allemaal nog méér verliest, bij een verlies) en de brugmetafoor (een handvat om meer zicht te krijgen in je eigen verliesproces).
Deze keer gaat het over gevoelens en gedachten na een verlieservaring: geef ruimte aan je gevoelens in het hier-en-nu, en zet je gedachten niet vast.
Als je een verlies hebt meegemaakt, wat voor een verlies dat dan ook is, dan zou het best kunnen dat er bepaalde gedachten voorbij komen in de trant van: ‘Nu heeft het leven geen zin meer.’ ‘Nu zal ik me nooit meer goed voelen.’ ‘Ik kan niet leven zonder die ander.’ ‘Ik blijf voor altijd verdrietig.’ ‘Ik ben waardeloos.’
Wat opvalt aan deze gedachten, is dat ze nogal stellig zijn. Alsof het feiten zijn. Alsof het gedachten zijn die over tien jaar nog nét zo worden ervaren als nu. Het is heel menselijk om zo nu en dan dit soort gedachten te hebben. Dat kan op allerlei gebieden van het leven, maar het komt vooral voor na het ervaren van een verlies. Dan kun je je zó ellendig voelen, dat het lijkt alsof dat gevoel nooit meer voorbij gaat. Alsof je een donkere bril opzet die nooit meer af kan.
Ik wil in dit artikel graag twee belangrijke dingen over dit fenomeen toelichten: geef wél ruimte aan je gevoelens, maar geloof níet altijd in dit soort stellige gedachten.
Erken wat je voelt
Te beginnen bij het eerste. Het is belangrijk dat je ruimte biedt aan jouw gevoelens (en ook aan de gevoelens van anderen). Als je je heel verdrietig en ellendig voelt, dan is dat nu eenmaal zo. Dan kun je wel allerlei dingen bedenken om het te relativeren (‘elders op de wereld hebben ze het zwaarder dan ik’), echter heb je nu eenmaal te maken met jouw gevoelens die er op dat moment zijn. Die mógen er ook zijn, jouw gevoelens zijn belangrijk. Wat men ook verwacht, wat anderen ook voelen (of denken te weten dat jij voelt)… jij bent de enige die voelt wat je voelt. Dat kan niet ‘fout’ zijn, want je voelt het nu eenmaal, dus het is er. Nog even los van de vraag of het klopt met de realiteit, waardoor die gevoelens zijn ontstaan – dat maakt voor de erkenning van je gevoelens niets uit.
Er is een verschil tussen ‘het erkennen van gevoelens’, ‘checken waardoor je gevoelens ontstaan’ en ‘nadenken over een mogelijke oplossing’. Veel mensen gaan gelijk over op dat laatste (bij zichzelf of anderen). Ze willen de moeilijke gevoelens zo snel mogelijk weg hebben. Heel begrijpelijk, maar je gaat dan voorbij aan de eerste twee stappen. Eerst het erkennen van de gevoelens. Dat is een hele belangrijke stap die je naar mijn idee niet zomaar over zou moeten slaan.
Pas daarna komt het checken wat de oorzaak is (waardóór voel je je zo?). Niet om te beoordelen of je gevoel er wel mag zijn, maar puur om voor jezelf te achterhalen waar je gevoelens mee te maken hebben. En of het kloppend is met de realiteit. En tenslotte komt eventueel het nadenken over een oplossing.
Processtappen
Bij kinderen werkt het net zo. Als je dochtertje huilend komt vertellen dat er een monster onder haar bed zit, dan help je niet door meteen te zeggen: ‘Nee hoor, dat is onzin. Ga maar weer slapen.’ Je helpt haar veel meer in haar ontwikkeling, door eerst stap één toe te passen, namelijk het erkennen van het gevoel. ‘Ik zie dat je bang bent’. Je benoemt het gevoel van je kind, zodat ze leert wat ze eigenlijk voelt. Je neemt haar gevoel serieus, het mag er zijn. Nadat je haar hebt getroost met bijvoorbeeld een knuffel (waarbij haar gevoel er mag zijn, je poetst het niet weg), ga je samen op verkenning om te ontdekken of er écht een monster onder het bed zit. Je onderzoekt de oorzaak van het gevoel, je checkt samen de realiteit. Het blijkt dan om een schaduw te gaan en niet om een monster. Je kind ontdekt samen met jou dat de realiteit anders is dan ze dacht. Dit wetende, wordt de angst meteen minder. Tenslotte denk je samen over een mogelijke oplossing na als dat nog nodig is. Zoals het laten branden van een klein lampje.
Geloof je je gedachten?
Dit brengt mij bij het tweede punt, dat ik graag wil toelichten: geloof niet altijd in je eigen stellige gedachten. Je hersenen hebben nu eenmaal de neiging om al gauw in bepaalde ‘waarheden’ te gaan denken. Zoals het rijtje voorbeelden waar ik dit artikel mee begon. We hebben over het algemeen de neiging om die gedachten te gaan geloven. Sterker nog: we hebben de neiging om overal ‘bewijzen’ te gaan zien voor die overtuigende gedachten.
Stel je voor dat je denkt: ‘Ik kan niet leven zonder die ander’ en dat je dit als ‘waarheid’ ervaart. Dan ga je vervolgens alles door deze negatieve bril zien. Dus als het je bijvoorbeeld niet lukt om vandaag te koken voor jezelf, dan wordt deze gedachte via die bril bevestigd. En dat gaat zo maar door. Je kunt dus blijkbaar écht niet leven zonder die ander. Maar is dat wel zo? Wat is hier aan de hand?
Je voelt je heel verdrietig. Alles kost je bergen energie en je mist de ander gigantisch. Dit kunnen hele normale gevoelens zijn na het verlies van een dierbare. Echter, in plaats van deze gevoelens voor jezelf te erkennen en te benoemen (in de zin van: ‘Ik ben nu zó verdrietig en moe, het lukt me niet om vandaag te koken. Dat is begrijpelijk.’), maakt je hoofd er een Eeuwige Waarheid van (‘Zie je wel, ik kan niet leven zonder de ander, ik kan nooit meer voor mijzelf zorgen.’).
Voel je het verschil? Het ene gaat over dit moment. De gevoelens in het hier-en-nu. Het verdriet en de moeheid die je NU voelt. Het andere gaat over de lange termijn. Het zijn overtuigingen over de toekomst, die je niet verder zullen helpen.
Check je gedachten
Waar ik je toe zou willen uitnodigen, is om eens bij jezelf te onderzoeken hoeveel van deze Eeuwige Waarheden je in je hoofd hebt. En of die ‘waarheden’ wel kloppen, of dat het om een momentopname gaat. En welke gevoelens er aan ten grondslag liggen. Misschien kun je zo, heel langzaam, die Eeuwige Waarheden wat meer ontmantelen en loslaten. Je weet immers helemaal (nog) niet of je echt ‘niet kan leven zonder die ander’. Misschien kun je dat wél, maar heb je alleen nog veel tijd nodig. En misschien ook psychische en/of praktische hulp van anderen. Het is dus belangrijk om je gevoelens ‘van nu’ te erkennen. Maar geloof niet te snel in je Eeuwige Waarheid gedachten. Probeer ze eens te checken. Zoals: ben je écht waardeloos? Of voel je je alleen op dit moment waardeloos en ben je eigenlijk verdrietig en boos omdat je je baan hebt verloren? Of heeft het leven écht geen zin meer? Of vind je wellicht op den duur weer zin in het leven, maar voel je je op dít moment wanhopig en leeg na een verlies?
Behoeften ontdekken
Als je Eeuwige Waarheden creëert in je hoofd, dan ga je daar vanzelf naar leven. Dan kom je al gauw in een neerwaartse spiraal terecht die zichzelf meer en meer bevestigt. Als je daarentegen je Eeuwige Waarheden loslaat en er achter komt met welke gevoelens je op dit moment daadwerkelijk te maken hebt, dan kun je er misschien achter komen waar je écht behoefte aan hebt. Voel je je heel alleen? Heel verdrietig? Heel moe? Wat kan je helpen op dit moment? Even gaan slapen? Een flinke huilbui? Misschien iemand om mee te praten? Iemand die een keer eten voor je kookt? Of misschien kom je erachter dat je toch eens met de huisarts wilt gaan overleggen over eventuele professionele hulp? Het kan van alles zijn, waar je nu behoefte aan kunt hebben.
Probeer, zéker na een verlies, om je gevoelens te erkennen. Probeer te ontdekken waar die gevoelens mee te maken hebben, wát het precies is waardoor je dit voelt. Probeer erachter te komen wat je nodig hebt, waar je behoefte aan hebt, wat je zou kunnen helpen. En tenslotte: probeer te voorkomen dat je hersenen Eeuwige Waarheden gaan maken. Dat doen ze waarschijnlijk toch wel, maar probeer je er dan in ieder geval bewust van te zijn. Zodat je er niet klakkeloos in gaat geloven. Want over een jaar, over vijf jaar of over tien jaar… kan alles er weer anders uitzien. Je weet nu niet, wat je dan zult voelen.
Ik wens iedereen veel compassie, inzicht en wijsheid toe bij dit proces.
Hanneke Huibers