Omgaan met Verlies

Vaak denken we bij het woord ‘rouw’ aan het overlijden van een dierbare. In die context wordt het woord dan ook regelmatig gebruikt. Maar er is niet alleen sprake van rouw als je een dierbaar persoon hebt verloren, er zijn veel meer verliessituaties denkbaar. Zoals het verlies van een huisdier, van je baan, je gezondheid, je huis, van een toekomstdroom, van een zingeving in je leven, enz.

Al deze verschillende soorten verliezen kennen gevoelens die we overkoepelend ‘rouw’ zouden kunnen noemen. Dit zijn gevoelens zoals verdriet en somberheid, maar dat niet alleen. Er kunnen ook gevoelens meespelen die met boosheid of opluchting te maken hebben. Rouw is als het ware een mix van allerlei gevoelens en gedachten die je ervaart, gekoppeld aan een verliessituatie. En dat kan zelfs gaan om een verlies dat er nog aan zit te komen. Op het moment dat je dat nieuws hebt gehoord, kan je rouwproces al gaan beginnen. Dat waar je een band mee hebt (gehad), dat waar je betekenis / waarde aan hebt gegeven, is (binnenkort) niet meer in je leven. En dat raakt je, dat doet iets met je. Op dat moment spreken we van rouw. Maar zelf heb ik het liever over een ander woord…

Heel persoonlijk

Ik vind het woord ‘rouw’ eerlijk gezegd niet zo mooi. Dat is heel persoonlijk, het zou best kunnen dat anderen het wel een heel mooi woord vinden. Maar iets in dit woord stuit mij wat tegen de borst. Ik heb er lang over nagedacht wat het precies is en ik denk dat het met verschillende dingen te maken heeft.

Er is heel veel geschreven en gezegd over rouw. Zo zijn er bijvoorbeeld de bekende ‘rouwfasen’ (onder andere beschreven door Elisabeth Kübler-Ross) en de ‘rouwtaken’ (onder andere van William Worden). Er zijn de afgelopen decennia meerdere modellen en theorieën verschenen die heel waardevol en behulpzaam kunnen zijn. Daarnaast kunnen ze je soms het gevoel geven dat er een bepaalde waarheid is, als het om rouwen gaat. Iets in de trant van: ‘zo moet je rouwen, dit is het beste’. En dat is iets waar ik enorm alert op ben, want er is geen Algemene Manier.

Er zijn veel zinvolle dingen over te zeggen en dat is ook volop gedaan door de tijd heen, echter een rouwproces is voor iedereen anders. En voor iedereen is iets anders zinvol. Voor je het weet, lees je van alles over rouw en krijg je het gevoel dat je niet goed aan het rouwen bent. Dat het niet klopt wat je voelt, denkt en doet.

Maar er is niet één (juiste) manier van rouwen, het is een heel palet met talloze kleuren uit het hele kleurenspectrum, waarbij je ook nog verschil kunt waarnemen tussen de lichte en donkere kleuren. Zoveel mensen, zoveel soorten rouwprocessen. Echter, rouw kent wel overeenkomsten die je kunt herkennen (bij jezelf en bij anderen); vandaar dat het mogelijk is om überhaupt over ‘rouw’ te spreken, als overkoepelende term.

Hoe lang duurt rouw?

Een andere reden waarom ik liever het woord ‘rouw’ niet gebruik, is omdat het vaak betrekking heeft op de periode (kort) na een verlies. Een ‘rouwperiode’. Maar wat is eigenlijk een rouwperiode, en hoe lang ‘moet’ die duren? Is het normaal als je na drie maanden nog intens aan het treuren bent? En als je na een jaar nog dagelijks enorm met het verlies bezig bent in je hoofd? En na twee jaar? Mag je na tien jaar eigenlijk nog wel verdrietig zijn? Ja, dat mag. Er zit wat mij betreft geen eindgrens aan een rouwproces. Het is namelijk een proces wat je hele leven duurt. Soms op een heel laag pitje, ergens op de achtergrond terwijl je er nauwelijks meer aan denkt. En soms ineens weer duidelijk en confronterend op de voorgrond, als je een bepaald liedje hoort of iets anders waarneemt wat je aan je verlies doet denken.

Je kunt een rouwproces dan ook niet afsluiten. Je kunt met rouw om leren gaan op een manier die voor jezelf zinvol is en waarbij je zo gezond mogelijk (in evenwicht) probeert te blijven, maar een rouwproces is niet iets waar je na bijvoorbeeld drie jaar een punt achter kunt zetten om er vervolgens nooit meer gevoelens bij te ervaren. Dat weet je namelijk niet, je kunt niet voorspellen wat je allemaal zult voelen over een paar jaar, over een paar weken, of morgen…

Rouw klinkt rauw

Daarnaast speelt er nog iets mee waardoor ik het woord rouw niet zo heel passend vind. En dat heeft met de klank van het woord te maken. Ook dit is uiteraard erg persoonlijk, daar ben ik mij van bewust. Ik vind het woord rouw behoorlijk ‘rauw’ klinken. Er zit iets hards en grofs in de klank voor mijn gevoel. Soms voelt rouw ook werkelijk heel ‘rauw’, als een grof stuk hout dat nog niet geschuurd is en waar de splinters nog volop in te zien en te voelen zijn. Een rechthoekig blok hout, dat vers gekapt is en nog in het bos ligt. Dat is inderdaad ‘rauw’. Echter is dit vaak maar één kant van een rouwproces, meestal aan het begin van het proces, als het verlies recent is. Na verloop van tijd kan rouw minder ‘rauw’ gaan voelen. Om het beeld voort te zetten: je hebt het houtblok mee naar huis genomen. Je bent het onder ogen gekomen. Je hebt het geschuurd, je hebt er wellicht een vorm aan gegeven, en misschien is het blok wat zachter geworden, omdat je het elke dag even aanraakt. Je leert langzaam met het blok om te gaan en je hebt al beter aan het blok kunnen wennen als een nieuw onderdeel in je leven.

Wat ik met dit beeld bedoel aan te geven, is dat rouw en de gevoelens die bij rouw komen kijken, kunnen veranderen na verloop van tijd. De ‘rauwheid’ kan er wat vanaf gaan, het kan milder worden. Er kunnen gevoelens om de hoek komen kijken die heel teder en intiem aanvoelen. Heel broos, kwetsbaar, liefdevol en subtiel. Deze gevoelens horen óók bij rouw, alhoewel deze meer fijngevoelige en subtielere gevoelens soms pas wat later tevoorschijn komen gedurende het rouwproces.

Proces

Ik heb een alternatief bedacht voor de woorden ‘rouw’ en ‘rouwproces’. Wat is mijn alternatief? ‘Verliesvoelen’. Rouw heeft namelijk altijd te maken met iets dat, of met iemand die, je verloren hebt.

En daarnaast heeft rouw te maken met gevoelens, het gaat niet enkel over feiten en gedachten. Je kunt wel zeggen ‘Ik heb mijn huisdier verloren; dat moest ik vorige week laten inslapen’, maar dat is een feit. Dat is nog geen rouw. Alles wat het vervolgens met je doet (qua gevoel), dát is rouw te noemen. Rouw heeft dus met voelen te maken en met verlies: verliesvoelen.

Een rouwproces noem ik liever een ‘verliesproces’.

Een rouwproces noem ik zelf liever een ‘verliesproces’. Dat is het proces waarin je terecht komt rondom een verlies, wat voor verlies dan ook. Een verliesproces duurt de rest van je leven. Het is jouw persoonlijke koppeling van gedachten en gevoelens aan iets of iemand. Soms staan die gedachten en gevoelens maar eventjes op de voorgrond, bijvoorbeeld als je gaat scheiden.

Op het moment dat je na een paar jaar een nieuwe relatie hebt, kan het zijn dat bepaalde gedachten en gevoelens rondom je ex-partner helemaal op de achtergrond zijn verdwenen. Hooguit dat je er nog even iets bij voelt op het moment dat je een bepaalde foto voorbij ziet komen of aan een bepaalde herinnering denkt. Je verliesproces bestaat nog wel rondom deze ex-partner, alleen meer op de achtergrond.

Maar soms blijven je gedachten en gevoelens heel duidelijk op de voorgrond staan, of komen ze regelmatig om de hoek kijken. Bijvoorbeeld als je een allesoverheersende ziekte hebt gekregen. Of als je een dierbaar persoon hebt verloren. Je gedachten en gevoelens zullen dan veel sterker aanwezig zijn in je leven. Het verlies is op dat moment meer overheersend en ontwrichtend en het is dan ook hard werken om daarmee om te gaan. Een verliesproces kan erg veel energie kosten.

In een volgend artikel meer hierover.

Hanneke Huibers

www.deverlorenschaduw.nl