IJzer; tekort zonder bloedarmoede

Tijdens een nascholing reguliere geneeskunde vertelde een internist over het belang van ijzer in ons lichaam. Daarbij kwam ter sprake dat in recent onderzoek gevonden werd dat je ook ijzertekort kunt hebben zonder bloedarmoede.

Dat je een tekort aan ijzer kunt hebben zonder bloedarmoede was voor mij een eye-opener, want ik heb altijd geleerd dat, als je bloedarmoede hebt (laag hemoglobine, zie onder), je dan verder moet kijken naar de oorzaken. Maar als je ook al ijzertekort kunt hebben zonder bloedarmoede, dan kun je het bij deze werkwijze over het hoofd zien. Daarom deze korte uitleg over de werking van ijzer in ons lichaam.

Functies van ijzer

Zo’n 65-70% van het ijzer in ons lichaam wordt ingezet voor zuurstoftransport: het is het centrale molecuul van de stof hemoglobine, dat zuurstof bindt en naar de weefsels transporteert. Ongeveer 4% is nodig voor de opslag van zuurstof in de spieren (myoglobine); 0,1% wordt gebruikt in enzymen (stofjes die chemische reacties gemakkelijker laten verlopen); 21-25% van het ijzer wordt opgeslagen in de vorm van hemosiderine en ferritine; 2,5-9% wordt ingezet voor de bloedaanmaak in het beenmerg.

Hoeveel nodig?

Volwassen mannen en vrouwen na de menopauze verliezen in normale omstandigheden ongeveer 1 mg ijzer per dag. Dus die hoeveelheid moet je dan via de voeding opnemen. Kinderen en vrouwen voor de menopauze hebben ongeveer 1,2-3,7 mg per dag nodig om het ijzerverlies te compenseren. IJzer zit in vlees, vis, granen, peulvruchten en andere groenten. Biologisch geteelde gewassen bevatten duidelijk meer ijzer en andere mineralen dan niet biologisch geteelde gewassen. Door verschillende factoren kan de opname van ijzer verminderd zijn of het verlies van ijzer verhoogd zijn, waardoor tekorten kunnen ontstaan. Bijvoorbeeld door sterk bloedverlies bij de menstruatie, chronische verteringsproblemen, of door inname van bepaalde medicijnen. Ook vegetarisch en in hogere mate veganistisch eten verhoogt de kans op een ijzertekort.

Bloedvaten in het menselijk lichaam in beeld — Bloedvaten in het lichaam

Te weinig ijzer?

Als de huisarts wil onderzoeken wat de oorzaak van bijvoorbeeld vermoeidheidsklachten is, dan onderzoekt hij of zij meestal het hemoglobine en als dat te laag is, wordt verder gekeken naar onder andere de ijzervoorraad (ferritine). Maar het hemoglobine kan ondanks een laag ijzergehalte toch normaal zijn. Daardoor kun je de andere gevolgen van ijzertekort over het hoofd zien. Klachten die je kunt hebben als het ijzer laag is, terwijl het hemoglobine toch normaal is, zijn onder andere: verminderde concentratie en leervermogen bij kinderen, verminderde lichamelijke werkcapaciteit, en verminderde conditie opbouwen na sporten.

IJzer aanvullen

Kun je zomaar ijzer nemen? Een teveel aan ijzer is ook niet gezond. Bij een chronisch teveel aan ijzer door bijvoorbeeld inname van een multivitamine met ijzer gedurende lange tijd, kan ijzer gaan reageren met peroxiden en de vorming van vrije radicalen verhogen, wat leidt tot slijtage en dat allerlei ziekten kan bevorderen. Bijvoorbeeld vermoeidheid, gewrichtspijn, buikpijn, leverziekten, suikerziekte, enzovoort. Vermoeidheid kan ook een teken zijn van een te laag ijzer, dus: voordat je ijzer gaat slikken is het belangrijk om te kijken wat de oorzaak is; laat je bloed onderzoeken inclusief de ijzervoorraad (ferritine).

Noot: Deze informatie is niet bedoeld als vervanging van diagnose of behandeling door de huisarts of specialist.