Risico’s van sterk bewerkt voedsel

Die bewerking van voeding heeft ook een keerzijde. En dan gaat het vooral om de sterk bewerkte voedingsmiddelen als fastfood, frisdrank, kant-en-klaar maaltijden en snacks. In wetenschappelijk onderzoek worden deze producten in verband gebracht met een hoger risico op welvaartsziekten zoals obesitas.

De term ‘ultra-processed food’ (UPF) of sterk bewerkte voeding verwijst naar alle voedingsmiddelen die complexe industriële processen ondergingen zoals fractionering of chemische modificatie. Dit zijn processen die je niet zomaar thuis kunt uitvoeren. Ultra bewerkte voedingsmiddelen bevatten een veelvoud aan ingrediënten. Op hun etiket staan vaak, behalve zout, suiker en vetten, lange lijsten van onbekende ingrediënten en E-nummers. Ze zijn vaak calorierijk en missen essentiële voedingsstoffen als vitamines en mineralen en ze bevatten nauwelijks vezels.

Het is gemaksvoedsel; je hoeft vaak alleen maar de aantrekkelijke verpakking open te maken om het op te eten. Ook zijn dit soort producten overal te koop en zorgt slimme marketing ervoor dat we er al gauw te veel van eten. Denk aan: ijs, koekjes, snoep, zoete zuiveldranken, pizza, chips en gezoete ontbijtgranen.

Volgens de landbouworganisatie van de Verenigde Naties, de Food and Agriculture Organization (FAO) eet men al veel UPF, wanneer men vier sterk bewerkte voedingsmiddelen per dag consumeert. Met ontbijtgranen, een glas frisdrank, een portie gezoete zuivel en een saus uit een pakje kom je daar al snel aan.

Voedselbewerking

Heel wat voedingsmiddelen ondergaan een of andere bewerking vóór consumptie en dat heeft ook voordelen. Bewerkingen zoals versnijden, invriezen, koken, pasteuriseren en fermenteren zorgen bijvoorbeeld voor betere bewaarmogelijkheden, een betere vertering, een hogere beschikbaarheid van voedingsstoffen en een verhoogd gebruiksgemak.

Niet alle bewerkingsprocessen kun je zelf thuis uitvoeren. Een aantal voorbeelden van veel voorkomende bewerkingen zijn:

• verwijderen van niet-eetbare delen

• malen, pletten, filteren

• bakken, braden, koken, drogen, roosteren

• koelen, vriezen

• niet-alcoholische fermentatie, pasteurisatie

• chemische modificatie (de eigenschappen van planten of gisten veranderen)

• extrusie (het door een mal persen om een bepaalde vorm te krijgen)

• hydrogenatie (verandert olie in een vastere vorm)

Bewerkt voedsel levert 60% van calorie-inname

Van het totale aanbod in een supermarkt is 70% sterk bewerkt. Uit onderzoek blijkt dat 60% van onze calorie-inname afkomstig is uit snacks, dranken en fastfood. Van de hoeveelheid toegevoegde suikers die we binnenkrijgen, is 90% afkomstig uit deze producten. We worden voortdurend blootgesteld aan het verleidelijke en enorme aanbod van deze lekkere, makkelijke, goedkope, lang houdbare producten. Dit is waarschijnlijk de belangrijkste oorzaak van de opmars van welvaartziekten.

Grotere kans op overgewicht en ziekte

Uit onderzoek blijkt dat UPF een risico vormen voor de gezondheid omdat ze kunnen leiden tot overgewicht en ziekten. Van de Nederlandse jeugd tot en met 17 jaar heeft inmiddels 15% overgewicht. Dit komt enerzijds door verminderde lichaamsbeweging, maar anderzijds door eetlust verhogende voeding en vermindering van neuro-beschermende voeding zoals antioxidanten.

In een studie hebben onderzoekers uitgerekend dat voor elke 10% toename van UPF, er een 14% hogere kans was om vroegtijdig te overlijden.

Een ander onderzoek toonde een positief verband aan tussen de consumptie van UPF en lichaamsvet tijdens de kindertijd en adolescentie. In weer een andere studie vergeleken de onderzoekers het voorkomen van obesitas in diverse landen landen met de mate van consumptie van UPF in die landen, en zij concludeerden dat hoe groter de beschikbaarheid van UPF in een land was, hoe hoger de mate van obesitas.

Smaakversterkers in de voeding

Sterk bewerkt voedsel hapt makkelijk weg, in tegenstelling tot bijvoorbeeld rauwkost, waardoor je sneller eet en in kortere tijd meer calorieën binnenkrijgt. Maar ook toegevoegde kleur-, geur- en smaakstoffen kunnen ervoor zorgen dat je ervan blijft dooreten. Literatuur wijst onder meer in de richting van gedrags- en verslavende factoren die de ‘setpoint’ van honger en verzadiging beïnvloeden.

Mononatrium-glutamaat (E621 of MSG) kan de eetlust doen toenemen, zonder dat het lichaam voedsel nodig heeft. Uit veel onderzoeken is gebleken dat E621 een neurotoxische (schadelijk voor de hersenen) en een eetlust verhogende werking heeft doordat dit het endocriene systeem (hormoonsysteem) kan ontregelen. Dit hormoonsysteem regelt namelijk het honger- en verzadigingscentrum.

Verslavend

In een studie onder 134 kinderen van 9 tot 11 jaar oud, die sterk bewerkt voedsel aten en overgewicht hadden, werd onderzocht of er bij hen ook sprake was van voedselverslaving. Het bleek dat minstens 95% van hen tenminste één van de zeven symptomen van voedselverslaving vertoonde en bij 24% werd een voedselverslaving vast-gesteld.

Sterk bewerkt voedsel heeft een krachtig effect op de beloningscentra in de hersenen. Deze effecten worden veroorzaakt door neurotransmitters zoals dopamine. Dit zijn dezelfde neurotransmitters die ook betrokken zijn bij een drugsverslaving. Veel van de symptomen zijn identiek.

‘Gezondere’ producten

Tussen het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport en de voedingsindustrie zijn afspraken gemaakt om ‘gezondere’ producten te maken. Die zetten echter nog niet veel zoden aan de dijk. Door deze afspraken krijgt men voornamelijk minder zout binnen via brood, vlees, kaas en soep. Voor suiker is met name vooruitgang geboekt bij frisdranken en iets minder bij melkproducten. Per dag kunnen volwassenen daardoor gemiddeld bijna 0,5 gram minder zout en 7,5 gram minder suiker (30 calorieën) binnenkrijgen. Dat komt neer op een vermindering van een snufje zout en twee suikerklontjes per dag.

De genoemde producten zijn daardoor misschien wat minder zout of zoet, maar nog steeds veel te veel bewerkt en bovendien relatief duur.

Goedkoper

Sterk bewerkte voedingsmiddelen zijn per 100 kilocalorieën meer dan 55 procent goedkoper dan minimaal of onbewerkte producten, berekende het Belgische Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid Sciensano. De gemiddelde prijs per 100 kcal voor UPF lag met gemiddeld e 0,55 significant lager dan de prijs van minimaal of onbewerkte voeding (e 1,29). Voor Nederland zal dit niet veel anders zijn.

Vooral mensen met een lager opleidings-niveau kiezen vanwege de prijs eerder voor UPF dan voor de minimaal of onbewerkte voeding, aldus onderzoekers in een studie, gepubliceerd in het tijdschrift Nutrients. Hoewel de aanbeveling is dat men meer onbewerkte producten moet kopen, heeft dat niet veel zin als je niet voldoende geld hebt. En het is overigens ook lastig als je niet weet hoe je die onbewerkte producten moet bereiden.

Voedselkeuzelogo

Het Franse bedrijf Siga heeft een logo ontwikkeld dat niet alleen naar de voedingswaarde kijkt, maar ook naar de mate van bewerking van de voeding. Sterk bewerkte voedingsmiddelen krijgen een negatieve beoordeling, omdat de bedenkers vinden dat voeding meer is dan een optelsom van nutriënten.

Andere voedselkeuzelogo’s, zoals Nutriscore, kijken alleen naar de aan- of afwezigheid van nutriënten zoals suiker, zout en verzadigd vet. Daardoor kan een sterk bewerkt product zoals magere vruchten-yoghurt met toegevoegde zoet-, smaak- en kleurstoffen volgens dit systeem een positieve beoordeling krijgen omdat het geen suiker en verzadigd vet bevat.

Volgens het logo van Siga zou het geen positieve beoordeling krijgen, omdat dat zowel kijkt naar de voedingswaarde als naar de mate van bewerking. De bedenkers van Siga claimen dat 50 procent van de producten die volgens Nutriscore een dikke voldoende zouden scoren, binnen de range van UPF vallen.

Tips

Wat kunt u zelf doen, als u minder sterk bewerkt voedsel wilt eten?

• De etiketten van de voedingsmiddelen en zuivel- of frisdranken die u koopt, lezen. U ziet dan al snel of het om een sterk bewerkt product gaat of niet. U herkent het onder andere aan de lange lijst van onbekende ingrediënten en E-nummers.

• Mediterrane voeding consumeren. Dit bestaat vooral uit onbewerkte producten als groenten, fruit, volkoren granen, noten, peulvruchten, vis en olijfolie.

• Zoveel mogelijk met verse, biologische producten koken en zelf sauzen, soepen en bouillons maken in plaats van kant-en-klaar producten te gebruiken.

Marijke Verstege

www.kwaliteitenspel.nl

Help de Stichting Natuurlijk Welzijn te groeien en word donateur voor 15,00 per jaar. Uw steun zorgt ervoor dat wij goede infomatie over de Natuurlijke Geneeskunde te kunnen blijven verspreiden! Wilt u weten wat de stichting zoal doet? Lees dit artikel over de stichting.
U ontvang als donateur tevens 6x per jaar de uitgave ‘De Natuur Uw Arts’ gratis in huis.
Meld u aan en word donateur