De verloren schaduw – over verlies dat het waard is om gezien te worden

Het komt regelmatig voor dat mensen na een verlieservaring niet veel tijd hebben om bij hun emoties stil te staan. Dit heeft verschillende oorzaken. We kennen in deze maatschappij geen duidelijke ‘periode van rouw’ meer, waarin je de tijd kunt nemen voor het verlies. Bijna iedereen moet weer snel aan het werk of bezig met andere aandacht vragende activiteiten. Het kan tijdelijk nodig zijn om emoties rondom een verlies (deels) te parkeren, bijvoorbeeld als het te heftig voor je voelt of als je veel te regelen hebt. Het kan gebeuren dat je er niet aan toe komt om goed bij de verlieservaring stil te staan als je wordt opgeslokt door de dagelijkse routine. De verlieservaring in jezelf kan dan (nog) niet helemaal doorleefd worden. Naast het feit dat je zelf soms nauwelijks aan je verliesverhaal toekomt – nog even los van alle rouwfases waar je doorheen kunt gaan na een verlies – komt het regelmatig voor dat de omgeving geen oog (meer) heeft voor jouw emoties. Je ervaart geen begrip en ruimte voor je verhaal. Men geeft vaak een eigen mening, in plaats van samen vol warmte bij jou en je emoties te ‘zijn’. Deze goedbedoelde opmerkingen kunnen averechts werken, zoals ‘Neem even een borrel’, ‘Het is beter zo’, of ‘Het had zo moeten zijn’. Dit soort ongevraagde opmerkingen veroorzaken meestal extra leed.

Triggers

Op een gegeven moment kan het zo zijn, dat je niet meer aan je verliesverhaal toe komt. Er zijn allerlei redenen te bedenken, waarom de omgeving er niet meer over begint en er zijn ook allerlei redenen te bedenken, waarom je zelf niet bij je verliesverhaal stil kunt staan. Maar soms word je ineens herinnerd aan het verlies, door een bepaalde opmerking, een liedje of door een foto. Allerlei prikkels kunnen je doen denken aan het verlies, je gevoel wordt getriggerd. Op zulke momenten kun je even volschieten of je doet een poging je ‘masker’ in tact te laten. Als je verliesverhaal (je schaduw) geen ruimte krijgt, kan het een ‘verloren schaduw’ worden. Hoe meer triggers er zijn, hoe meer moeite het kost voor je systeem om de schaduw in het verlorene te houden. Allerlei nieuwe gedachten en gevoelens kunnen extra pijn veroorzaken. Als je schaduw, je verliesverhaal met alle emoties en gedachten die erbij horen, verloren is geraakt, kunnen de emoties niet meer zinvol in beweging komen. Er is niet genoeg ruimte voor. De (vaak onbewuste) verloren schaduw in jezelf krijgt geen duidelijke plek in je leven en dat blijft vaak niet zonder gevolgen.

‘Oud zeer’

Als je schaduw te lang verloren blijft, dan is het zeer waarschijnlijk dat je schaduw manieren gaat verzinnen om alsnog aandacht te krijgen. Zo kun je bijvoorbeeld last krijgen van fysieke of psychische klachten. Dit kunnen ‘vage’ klachten zijn – waar artsen geen medisch aantoonbare oorzaak voor aan kunnen geven – zoals hoofdpijn, moeheid, somberheid of andere ontregelingen van het vegetatieve zenuwstelsel (met alle fysiologische gevolgen die erbij horen). Deze klachten kunnen uiteraard vele oorzaken hebben, maar een mogelijke oorzaak kan liggen in opgeslagen emoties rondom een verlies. Als dit een oud verlies betreft, dan wordt de link vaak niet zo gauw gelegd. Het lijkt immers te lang geleden. Echter, als je lichaam en ziel nauw samenwerken, dan geven allerlei signalen aan dat het tijd is om aandacht te besteden aan deze verloren emoties. Deze opgeslagen emoties kosten je lichaam (en psyche) enorm veel energie, al gaat het om iets van jaren geleden.

Aandacht

Wat goed kan helpen om de schaduw weer uit het verlorene te halen, is ruimte en aandacht. Door letterlijk te gaan zitten, zonder afleiding, en te gaan voelen, hoe ongelooflijk moeilijk dit ook is! Alle emoties, gevoelens en gedachten kunnen door de tijd heen behoorlijk door elkaar heen lopen. Je schaduw kan aanvoelen als een grote beangstigende brij. Een brij die zo gespannen is dat hij op ontploffen lijkt te staan, of een brij die zo verloren is geraakt dat de gevoelens heel ver verstopt zijn. Er is ruimte en aandacht nodig. Het soort milde vriendelijke aandacht, waar het bij mindfulness zo mooi om gaat: met al je aandacht opmerken wat er aanwezig is in het huidige moment, zonder te oordelen. Dan hoeft er even niks, er is niet gelijk een actie vereist. Als je de tijd en ruimte kunt vinden om alleen maar te zitten en je op je schaduw te focussen, dan kan dat helend werken. De emoties, gevoelens en gedachten in de schaduw (je verliesverhaal), worden weer gezien. Stapje voor stapje, in je eigen tempo, mogen ze weer tevoorschijn komen. Je emoties komen in beweging, door bij ze stil te staan. We mogen onze schaduw gaan erkennen als een deel dat bij ons hoort. We hebben dat verlies (of die meerdere verliezen) nu eenmaal meegemaakt, het maakt deel uit van ons levensverhaal. De emoties en gedachten kunnen veranderen. Telkens weer kun je opmerken wat je voelt en denkt. De ene dag zul je misschien genieten van een boswandeling, de andere dag voel je je verdrietig en heb je veel sombere gedachtes. Dit hoort bij het proces, dit hoort bij je schaduw. Emotie is beweging. Een verloren schaduw, die geen aandacht meer krijgt, ondermijnt op den duur je (afweer)systeem. Door aandacht voor je schaduw te hebben, zal het je algehele gezondheid ten goede komen. Je verlies-verhaal wordt weer een bewuster deel van jezelf. Verdriet en vrolijkheid mogen naast elkaar bestaan.

Brug-metafoor

Om een verliesverhaal de aandacht te geven die het zo nodig heeft, hanteer ik de zelf ontwikkelde brugmetafoor. (Voor de goede orde: als er sprake is van psychische stoornissen, zware trauma’s of als iemand zich in een crisis bevindt in het leven, dan is andere hulp vereist. Als iemand er zelf aan toe is om het verliesverhaal in het licht te zetten, dan kan de brugmetafoor zinvol zijn als handvat. Ik gebruik letterlijk een kleine houten brug die de verbinding met het verlorene aangeeft. Met links de ‘oever van toen’ en rechts de ‘oever van nu’. Ik begeleid de cliënt bij het verkennen van alle emoties, gevoelens en gedachten op een veilige en overzichtelijke manier. Telkens is er het heen-en-weer gaan over de brug om vanaf daar alle elementen rondom het verlies te bekijken en te doorvoelen. ‘Hoe was het leven voor het verlies? Hoe voelde dat? Wat betekende die-/datgene voor jou? Wat voor verbinding heb je gevoeld met die-/datgene?’ Door verschillende vragen komt het verhaal aan het licht. De aandacht komt te liggen op het denken, op emoties (en gevoelens) en op de pure fysieke gewaarwordingen in je lichaam.

Het is telkens mogelijk om tijdens dit proces terug te gaan naar de ‘oever van nu’. Naar je ademhaling. Dat schept even een afstand tussen jou als persoon en je schaduw. Je schaduw (je verliesverhaal) hoort immers wel bij jou, maar je bént het niet. We verkennen stap voor stap, zo overzichtelijk mogelijk, deze schaduw. Wellicht liggen er ook schatten in de schaduw verborgen. Fijne gevoelens, mooie herinneringen… Ook die schatten zijn een deel van je verliesverhaal. De schaduw hoeft niet alleen maar moeilijk en zwaar te zijn.

Verlies

Verlies hoort bij het leven. We mogen onszelf de tijd en ruimte gunnen, om bij de verlieservaringen die we hebben meegemaakt stil te staan. Bij de moeilijke emoties en ook bij de liefde en mooie herinneringen die in het verlies verborgen kunnen liggen. Jouw verliesverhaal hoort bij het leven, maar ís niet het hele leven. Het is een deel van het leven. Een deel waar in deze maatschappij helaas vaak alleen tijdelijk en vluchtig de ruimte voor lijkt te zijn. Ondanks het risico op verlies, proberen we ons als mens telkens weer opnieuw te verbinden met iets dat of iemand die ons leven zin, betekenis en kracht kan geven. Als onze emoties stromen, en als we oog blijven houden voor onze eigen schaduw met alles wat daarin is, gaan er geen belangrijke emoties verloren in een uithoek waar ze na verloop van tijd niet meer gezien worden. Dan proberen we niet om krampachtig los te laten of vast te houden, maar blijven we open staan voor de natuurlijke stroom die de emoties gaan. Ontvankelijk voor dat wat er is (het licht en de schaduw). Dat komt onze gezondheid en die van de generaties na ons zéker ten goede.

Hanneke Huibers

www.deverlorenschaduw.nl